روزنامه جام جم در گفت‌وگو با کاوه زرگران، دبیر کل کانون انجمن های صنایع غذایی ایران رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران به بررسی مشکلات صنایع غذایی پرداخته‌است. متن این گفت‌وگو در پی آمده است:

باوجود ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری و همچنین جایگاه مهم و قابل توجه صنایع غذایی در اشتغالزایی و ایجاد ارزش افزوده اقتصادی برای کشورمان طی یک سال گذشته، صنعت غذایی ایران با وجود ظرفیت‌های بسیار بالا و امکانات قابل ملاحظه از مسیر اصلی خود منحرف شده و عقبگرد کرده است.

***

به عنوان سرآغاز درباره جایگاه صنایع غذایی در اشتغال و ارزآوری کشورمان توضیح دهید.

براساس آمار و اطلاعاتی که در اختیار داریم؛ حدود 11هزارو200 واحد صنایع غذایی در کل کشور و شاخه‌های مختلف صنعتی در این بخش فعالیت می‌کنند و با حجم صادراتی نزدیک به 2.3 میلیارد دلار روبه‌رو هستیم که توان جذب حدود 90?میلیون تنی ماده خام را دارند. بنابراین صنایع غذایی یکی از ارکان مهم تولیدی کشور بخصوص در زمینه صادرات غیر نفتی کشور معرفی می‌شود که قسمت اعظم تولید آن هم در بخش خصوصی واقعی اداره می‌شود.

از سوی دیگر صنایع غذایی چیزی حدود 17 درصد از اشتغال صنعت ایران را به خود اختصاص داده است و 16 درصد از ارزش افزوده بخش صنعت در این حوزه خلاصه شده است. اما در اشتغالزایی صنعت غذایی کشورمان به صورت مستقیم بیش از 400 هزار شغل تعیین شده که بی‌تردید اگر سیستم گسترده توزیع و تامین مواد اولیه را در این میزان مدنظر داشته باشیم به ارقام بالاتری خواهیم رسید.

کل صادرات محصولات غذایی و سهم محصولات را به تفکیک بیان می‌کنید؟

در سال 94 کاهشی قابل توجه در صادرات این محصولات را تجربه کرده‌ایم و کل صادرات دو میلیارد و 490 میلیون بوده که همین اجناس در سال قبل از آن یعنی 1393 رقمی معادل دو میلیارد و 730 میلیون دلار به اقتصاد کشورمان تزریق کرده است و اگر به همین شرایط ادامه دهیم، سال جاری شرایط نامناسبی را تجربه خواهیم کرد.

این درحالی است که در زمینه سه کالای اساسی یعنی لبنیات از نظر حجمی 6درصد کاهش، در شیرینی و شکلات 18 درصد و صادرات ماکارونی 22 درصد کاهش را تجربه کرده‌ایم. اما نگرانی اصلی در پسته و زعفران است که به ترتیب از نظر وزنی 29 درصد و 28 درصد کاهش در صادرات این دوکالای معروف ایران را طی مدت یاد شده داشته‌ایم.

اصلی‌ترین مشکل صادرات محصولات غذایی ایران چیست و چرا سهم قابل قبولی در بازارهای بین‌المللی نداریم؟

همان‌طور که می‌دانید برای صادرات چند مولفه خیلی مهم وجود دارد که مهم‌ترین آنها قیمت تمام شده محصول است و با توجه به این‌که در دو سه سال گذشته شاهد کاهش قیمت جهانی نفت بودیم و به‌دنبال آن قیمت جهانی غلات و کالاهای اساسی نیز کاهش داشته اما در کشورمان قیمت خرید تضمینی اقلام کشاورزی از سوی دولت شاهد افزایشی ملموس بوده است. این افزایش در داخل و کاهش قیمت جهانی باعث ایجاد فاصله‌ای قابل توجه در زمینه تامین ماده خام از بازارهای جهانی (ارزان‌تر) و ماده خام در داخل مرزهای کشورمان (با قیمت بالاتر) شده که این عدد مثلا در گندم چیزی نزدیک 500 تومان است. به همین دلیل محصولاتی که با این مواد اولیه گران (داخلی‌ها) تولید می‌شود در بازارهای بین‌المللی توان رقابتی نداشته و گران‌تر از تولید کننده رقیب ما مثلا در کشور ترکیه تمام خواهد شد، لذا در بازارهای جهانی از حیث قیمتی خارجی‌ها بسیار جلوترند، اما در بازارهای دیگر به دلایلی مثل حلال‌ بودن کالا یا تعاملات سیاسی (مثل بازار کشورهای عراق و افغانستان) هنوز هم محصولات ایران قابل رقابت هستند. به‌عنوان مثال در بازاری مثل عراق به دلیل حضور گسترده از گذشته مثلا دو دهه قبل باعث شده تا تولیدات ایران کسب بازار مناسبی کرده و هنوز هم خریدار داشته باشد.

آیا عملکرد ضعیف محصولات ایرانی در بازار روسیه نیز به همین دلیل بوده است؟

بله. همان‌طور که می‌دانید بازار روسیه یکی از بزرگ‌ترین بازارهای محصولات غذایی در حاشیه شمالی کشورمان است که به دلیل تغییر سیاست‌های این کشور و تحریم‌هایی که علیه برخی محصولات غذایی خارجی مثل ترکیه داشته، می‌توانستیم تامین کننده مناسبی باشیم، اما چون امتیازهای یاد شده مثل حضور زودرس یا حلال بودن محصولات در این بازار برای تولیدات ایران مهیا نبوده است، فعلا عملکرد ضعیفی داشته‌ایم.

* نظر شما درباره قاچاق محصولات غذایی و خوراکی به کشورمان چیست؟

یکی از نگرانی‌های اصلی همین موضوع است و از آنجا که مرزهای گسترده‌ای با کشورهای همسایه داریم و عموما این کشورها در کنترل مرزهای خود ناتوان بوده‌اند، حجم قابل توجهی از محصولات غذایی به ایران وارد شده و روز به روز هم افزایش داشته است.

به‌عنوان مثال سال 1391 واردات رسمی آدامس ایران 21 میلیون دلار بوده،اما همین کالا در سال 1393 فقط دو میلیون دلار ثبت شده، ولی حجم بازار هیچ تغییری نداشته است. نکته نگران‌کننده در این زمینه مربوط به فروش و توزیع محصولات غذایی قاچاق در فروشگاه‌های زنجیره‌ای است که این فروشگاه‌ها به‌رغم این‌که مسئولان می‌توانند کنترل دقیقی در آنها داشته باشند، دقیقا محلی برای فروش این‌کالاها شده‌اند.